Atatürk’ün Cenaze Merasimi Kronolojisi

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kurucusu ve ilk Başkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordularının Başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938, Perşembe günü saat 9.05’te Dolmabahçe Sarayı’nda kendisini tedavi etmeye çabalayan hekimlerinin gözyaşları arasında ebediyete intikal etmiştir.

Elim haberi Türk milletiyle birlikte dünyaya bildiren Türkiye Radyo spikerlerinden olan Baki Süha Edipoğlu olmuş ; …”Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin resmi tebliğidir. Müdavi ve Müşavir tabiplerin neşredilen son raporu Atatürk’ün dünyaya gözlerini kapadığını bildirmektedir.” demiştir.

Atatürk’ün Cenaze Merasimi Kronolojisi:

10 Kasım 1938, Perşembe:

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ilk Başkanı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, saat 09.05’te İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda vefat etti.

-“Vefatın akabinde T.C. Hükûmeti, durumu resmî bir tebliğ ile ilan etti.

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda, Cumhurbaşkanı Vekilliği görevini üstlendi.

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Cumhurbaşkanı Vekili Mustafa Abdülhalik Renda, yeni Cumhurbaşkanı seçimi için Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunu 11 Kasım günü olağanüstü toplantıya davet etti.

-“9 Kasım günü İstanbul’a gelmiş olan Başbakan Mahmut Celal Bayar, saat 11.00’de Ankara’ya gitmek üzere trenle İstanbul’dan ayrıldı.

-“Saat 11.25’ten itibaren ulusal yas alameti olarak tüm yurtta bayraklar yarıya indirildi.

-“İstanbul’daki tüm konsoloslar İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ’ı ziyaret ederek taziyelerini bildirdiler ve kendi bayraklarını yarıya indirdiler.

-“Ankara’daki tüm elçiler, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’yı ziyaret ederek taziyelerini sundular ve özel defteri imzaladılar.

-“Atatürk’ün cenaze merasimini tertip etmek üzere Dışişleri Bakanlığında iki komisyon kuruldu.

-“Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, saat 17.00’de Ankara’daki tüm elçileri toplu olarak kabul etti. Kabul sırasında, elçiler adına Afganistan Büyükelçisi Sultan Ahmet Han bir konuşma yaptı.

-“Ankara’da bulunan tüm elçilikler, cenaze merasimi sona erinceye kadar etkinlikleri iptal edeceklerini ve elçiliklerdeki kendi bayraklarının yarıya indirileceğini açıkladılar.

-“Başbakan Mahmut Celal Bayar saat 23.05’te Ankara’ya geldi. İstasyondaki karşılamada Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda, İçişleri Bakanı Hasan Şükrü Kaya, milletvekilleri, mülki ve askerî ileri gelenler ile Ankara’da görev yapan tüm elçiler hazır bulundu. İstasyondan TBMM’ye geçen Başbakan, 23.30’da Bakanlar Kurulu ile bir toplantı yaptı ve toplantı 01.00’e kadar devam etti.

-“Fransa Cumhurbaşkanı Albert Lebrun ile Fransa Başbakanı Edouard Daladier, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya ve Başbakan Mahmut Celal Bayar’a birer telgraf çekerek taziyelerini bildirdiler.

-“Almanya Başbakanı Adolf Hitler, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya bir telgraf çekerek taziyelerini bildirdi.

-“Yunanistan Başbakanı İoannis Metaksas, Başbakan Mahmut Celal Bayar’a bir telgraf çekerek taziyelerini bildirdi.

-“Bulgaristan Kralı III. Boris ile Bulgaristan Meclisi Başkanı Stoyko Stefanov Moshanov, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya ve Başbakan Georgi İvanov Koseivanov da Başbakan Mahmut Celal Bayar’a birer telgraf çekerek taziyelerini bildirdiler.

-“Yugoslavya Kral Naibi Prens Pavle Karacorcevic, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya ve Başbakan Milan Stojadinovic de Başbakan Mahmut Celal Bayar’a birer telgraf çekerek taziyelerini bildirdiler.

-“Sovyetler Birliği Yüksek Sovyet Meclisi Başkanı Mihail İvanovic Kalinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya ve Başbakan Vyaceslav Molotov da Başbakan Mahmut Celal Bayar’a birer telgraf çekerek taziyelerini bildirdiler.

-“Macaristan Kral Naibi Miklos Horthy, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya bir telgraf çekerek taziyelerini bildirdi.

-“Japonya Prensi Takamatsu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya bir telgraf çekerek taziyelerini bildirdi.

-“Romanya Başbakanı Miron Cristea, Başbakan Mahmut Celal Bayar’a bir telgraf çekerek taziyelerini bildirdi.

-“Polonya Cumhurbaşkanı Ignacy Moscicki, TBMM Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda’ya bir telgraf çekerek taziyelerini bildirdi.

11 Kasım 1938, Cuma:

-“Atatürk’ün naaşı, Prof. Dr. M. Lütfü Aksu’nun başında olduğu bir doktor heyeti tarafından tahnit edildi.

-“Dolmabahçe Sarayı’nda saat 10.00’dan itibaren Atatürk’ün naaşı başında üniformalı subaylar tarafından ihtiram nöbeti tutulmaya başlandı.

-“Sabah saatlerinden itibaren Dolmabahçe Sarayı önünde İstanbul halkı kalabalıklar hâlinde toplanmaya başladı. Kalabalık, gece geç saatlere kadar sarayın önünde beklemeye devam etti.

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu saat 11.00’de toplandı. Atatürk için yapılan saygı duruşunun ardından Atatürk’ün vefatına dair hükûmetin resmî tebliği okundu. Ardından Mustafa İsmet İnönü, saat 11.45’te milletvekillerinin oy birliği ile (oturuma katılan 348 milletvekilinin kullandığı 348 geçerli oy ile) yeni Cumhurbaşkanı seçildi.

-“Cumhurbaşkanı Mustafa İsmet İnönü, 12.10’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’de yemin ederek görevine başladı. İnönü’nün yeni Cumhurbaşkanı seçilmesi vesilesiyle saat 12.30’da 101 pare top atışı yapıldı.

-“Başbakan Mahmut Celal Bayar yeni Cumhurbaşkanı Mustafa İsmet İnönü’ye hükûmetin istifasını sundu. Cumhurbaşkanı İnönü, yeni hükûmeti kurma görevini tekrar Bayar’a verdi.

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi ‘deki bu oturumda Ankara’daki tüm elçiler de hazır bulundu.

-“İnönü, saat 15.00’te TBMM’de tebrikleri kabul etti.

-“Saat 16.00’da Başbakan Mahmut Celal Bayar’ın kurduğu yeni hükûmet, Cumhurbaşkanı Mustafa İsmet İnönü başkanlığında bir toplantı yaptı.

12 Kasım 1938, Cumartesi:

-“Önceki gün Dolmabahçe Sarayı önünde toplanan İstanbul halkı, sabah saatlerinden itibaren yeniden saray önünde kalabalık oluşturmaya başladı. Toplanan İstanbul halkı, gece geç saatlere kadar sarayın önünde beklemeye devam etti.

-“Anadolu Ajansı, Atatürk’ün cenaze töreninin 21 Kasım günü Ankara’da yapılacağını duyurdu.

-“İngiltere, Sovyet Rusya, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya ve Bulgaristan, Atatürk’ün cenaze törenine özel heyetler göndererek katılacaklarını açıkladılar.

-“Üniversite öğrencileri saat 11.00’de Taksim Meydanı’nda toplanarak Atatürk’e bağlılık yemini etti.

-“Atatürk’ün cenaze merasimini izlemek amacıyla çok sayıda yabancı gazeteci İstanbul’a gelmeye başladı.

13 Kasım 1938, Pazar:

-“Anadolu Ajansı, 21 Kasım’da Ankara’da düzenlenecek cenaze töreninden sonra Atatürk’ün naaşının Etnografya Müzesi’ne konulacağını ve anıt mezar yapılana kadar burada kalacağını duyurdu.

-“Dolmabahçe Sarayı önünde toplanan İstanbul halkı, bekleyişlerine devam etti.

-“Atatürk’ün cenaze töreni için İstanbul’a gelen yabancı gazetecilerden bir grup Dolmabahçe Sarayı’na gelerek matem ve ihtiram defterini imzaladılar.

-“Mahmut Celal Bayar ve hükûmet üyesi bakanlar, Cumhurbaşkanı Mustafa İsmet İnönü’nün başkanlığında toplandı. Toplantıda Atatürk için düzenlenecek cenaze töreninin esasları belirlendi. Bakanlar Kurulunun bu konuda aldığı kararların, 14 Kasım günü TBMM Genel Kuruluna sunulması kararlaştırıldı.

14 Kasım 1938, Pazartesi:

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu saat 10.00’da toplandı ve Başbakan Mahmut Celâl Bayar başkanlığında kurulan yeni hükümetle ilgili Cumhurbaşkanlığı tezkeresi okundu.

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçe Komisyonu hükümetin hazırladığı Atatürk’ün cenaze töreni bütçesini inceleyerek kabul etti.

-“Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu saat 14.00’te toplandı ve Başbakan Mahmut Celâl Bayar, Atatürk’ün cenaze töreni programını açıkladı. Bütçe ve Atatürk’ün vefatı üzerine yapılan konuşmalardan sonra bütçe tasarısı oy birliğiyle kabul edildi ve yasalaştı.

-“Cenaze töreni programı basına açıklandı. Bu programa göre Atatürk’ün naaşının 19 Kasım günü İstanbul’dan ayrılarak Ankara’ya getirilmesi ve ”Milli Matem Günü” ilan edilen 21 Kasım günü düzenlenecek cenaze töreniyle Etnografya Müzesi’ndeki geçici kabrine konulması öngörüldü.

15 Kasım 1938, Salı:

-“Tüm yurda gönderilen bir genelge ile 21 Kasım günü saat 14.00’te ülke genelinde Ankara’daki cenaze töreniyle eş zamanlı olarak birer tören düzenleneceği bildirildi.

-“Dolmabahçe Sarayı önünde toplanan İstanbul halkı, bekleyişlerine devam etti.

-“Hükûmet, Atatürk’ün cenaze töreni ve uyulması gereken esaslara dair bir kararname yayımladı.

16 Kasım 1938, Çarşamba:

-“İstanbul Belediyesinin 14 Kasım günü yaptığı açıklama gereği, Atatürk’ün naaşı yöneticiler ve halkın ziyaret edebilmesi ve tazim geçişi yapabilmesi için Dolmabahçe Sarayı’nın kabul salonundaki katafalk üzerine yerleştirildi.

-“İstanbul halkı saat 10.00’dan itibaren Atatürk’ün tabutu önünden ihtiram geçişi yapmaya başladı. Halk arasında eski Afgan Kralı Emanullah Han’ın da olduğu görüldü.

-“Başbakan Mahmut Celal Bayar başkanlığında kurulan yeni hükûmetin programı TBMM Genel Kuruluna arz edildi. Hükûmet, TBMM Genel Kurulunda yapılan oylama sonucu oy birliği (344 oy) ile güvenoyu aldı.

-“Hükûmet, 21 Kasım günü Ankara’da yapılacak cenaze töreni programını ilan etti.

-“Ankara’daki üniversite öğrencileri büyük kalabalıklar hâlinde Ulus’taki Atatürk Anıtı’nı ziyaret ederek çelenk bıraktı ve Atatürk’e bağlılık yemini etti. Bu ziyarete Başbakan Mahmut Celal Bayar ile bakanlar ve çok sayıda milletvekili de katıldı.

-“Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü, Atatürk’ün cenaze törenine katılmak isteyenlerin İstanbul’a ve Ankara’ya ulaşımlarını kolaylaştırmak amacıyla bir hafta boyunca yük taşımacılığına ara verildiğini ve bu şehirlere ek seferler konulacağını açıkladı

17 Kasım 1938, Perşembe:

-“İstanbul’daki yabancı ülke konsolosları saat 09.50’de Dolmabahçe Sarayı’na gelerek çelenk bıraktılar.

-“Atatürk için İstanbul’da düzenlenecek törene katılacak sekiz milletvekilinden oluşan TBMM heyeti İstanbul’a geldi.

-“Atatürk’ün cenaze törenine katılacak yabancı heyetler ile askerî birlikler İstanbul’a gelmeye başladı. (Sovyet Rusya, Suriye, İran, Arnavutluk, Macaristan, Romanya, Yunanistan, Mısır, Milletler Cemiyeti)

-“İstanbul halkı, büyük kalabalıklar hâlinde Atatürk’ün naaşı önünden ihtiram geçişi yapmaya devam etti.

-“Dolmabahçe Sarayı’nda bulunan Atatürk’ün naaşı önünde ihtiram geçişi devam ederken, dışarıda saat 20.00’den hemen sonra çıkan izdihamda 11 kişi hayatını kaybetti.

18 Kasım 1938, Cuma:

-“Başbakan Mahmut Celal Bayar ile İçişleri Bakanı İbrahim Refik Saydam, Atatürk için İstanbul’da düzenlenecek törenlere katılmak için saat 12.15’te İstanbul’a geldiler.

-“Atatürk’ün cenaze törenine katılacak yabancı heyetler ile askerî birliklerin İstanbul’a gelişleri devam etti. (İngiltere, Bulgaristan, Yugoslavya, Afganistan, Irak, Fransa, Almanya)

-“İzmir’de öğrenciler büyük kalabalıklar hâlinde Cumhuriyet Meydanı’ndaki Atatürk Anıtı’nı ziyaret ederek çelenk bıraktı ve Atatürk’e bağlılık yemini etti. Bu ziyarete kalabalık bir halk kitlesi de katıldı.

-“Edirne’de öğrenciler büyük kalabalık hâlinde Atatürk Anıtı’nı ziyaret ederek çelenk bıraktı ve Atatürk’e bağlılık yemini etti. Bu ziyarete kalabalık bir halk kitlesi de katıldı.

-“İstanbul halkı, büyük kalabalıklar hâlinde Atatürk’ün naaşı önünde ihtiram geçişi yapmaya devam etti.

19 Kasım 1938, Cumartesi:

-“Atatürk’ün cenaze namazı, Dolmabahçe Sarayı’nda saat 08.10’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İslâm Tetkikleri Enstitüsü Müdürü Profesör Mehmet Şerafettin Yaltkaya tarafından kıldırıldı.

-“Atatürk’ün naaşı saat 08.30’da, komutanlığını Org. Fahrettin Altay’ın yaptığı askerî kortejle top arabasına konularak Dolmabahçe Sarayı’ndan çıkarıldı. Kortejde Başbakan Mahmut Celal Bayar, TBMM Heyeti, devlet erkânı ve diğer katılımcılar yer aldı.

-“Kortej, saat 09.10’da hareket etti. Kabataş, Tophane, Karaköy, Galata Köprüsü, Eminönü ve Gülhane Parkı üzerinden kalabalık eşliğinde geçen Atatürk’ün naaşı saat 12.30’da Sarayburnu’ndan Zafer torpidosuna nakledildi. Bu torpido 13.00’te hareket etti. Daha sonra Atatürk’ün naaşı Selimiye Kışlası açıklarında bekleyen Yavuz zırhlısına nakledildi. Yavuz, saat 14.00’te İzmit’e doğru hareket etti.

-“Türk ve yabancı savaş gemilerinin eşlik ettiği Yavuz zırhlısı saat 19.30’da İzmit Limanı’na yanaştı. Yavuz’un taşıdığı Atatürk’ün naaşı saat 20.30’da İzmit İstasyonu’nda bekleyen özel trene nakledildi. Atatürk’ün naaşını taşıyan özel tren saat 21.00’de Ankara’ya doğru yola çıktı.

-“Atatürk’ün cenaze törenine katılacak yabancı heyetler ile askerî birliklerin İstanbul’a gelişleri devam etti. (İtalya)

20 Kasım 1938, Pazar:

-“Atatürk’ün naaşını taşıyan özel tren saat 10.00’da Ankara İstasyonu’na ulaştı.

-“Atatürk’ün naaşı, aralarında Cumhurbaşkanı Mustafa İsmet İnönü, TBMM Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda ve Başbakan Mahmut Celal Bayar’ın da bulunduğu devlet erkânı, askerî birlikler, yabancı ülke temsilcileri ve kalabalık bir halk kitlesi tarafından istasyonda karşılandı.

-“Atatürk’ün naaşı top arabasına konularak kortej eşliğinle saat 10.40’ta istasyondan ayrıldı ve saat 11.30’da TBMM binası (İkinci Meclis/Cumhuriyet Müzesi) önüne getirildi. Burada hazırlanmış olan katafalka yerleştirildi.

-“Saat 13.00’ten itibaren halkın Atatürk’ün naaşı önünde ihtiram geçişi yapmasına izin verildi. İhtiram geçişleri gece yarısına kadar devam etti.

21 Kasım 1938, Pazartesi:

-“Saat 09.00’dan itibaren TBMM binası (İkinci Meclis/Cumhuriyet Müzesi) önünde askerî birliklerin geçit merasimi yapıldı.

-“Top arabasına konulan Atatürk’ün naaşı, yerli ve yabancı erkânın ve kalabalık bir halk kitlesinin katılımıyla saat 11.00’de TBMM binası (İkinci Meclis/Cumhuriyet Müzesi) önünden alınarak kortej eşliğinde Etnoğrafya Müzesi’ne doğru yola çıkarıldı.

-“Meclis, İstasyon ve Halkevi güzergâhından ilerleyen kortej saat 12.15’te Etnografya Müzesi’ne ulaştı. Atatürk’ün naaşı, saat 12.30’da burada hazırlanan katafalka yerleştirildi.

-“Devlet erkânı, yabancı heyet mensupları ve halk, Etnografya Müzesi’ndeki Atatürk’ün naaşı önünden son kez ihtiram geçişi yaptı.

-“Ankara’daki törenle eş zamanlı olarak tüm yurtta saat 14.00’te cenaze törenleri düzenlendi. Gün boyu tüm ülkede resmî daireler ve özel iş yerleri kapalı tutuldu ve saat 16.00’da Atatürk’ün hatırasına üç dakikalık saygı duruşu yapıldı.

-“Cumhurbaşkanı Mustafa İsmet İnönü, Atatürk’ün cenaze törenine katılan yabancı heyet mensuplarını Çankaya Köşkü’nde kabul etti. Kabul sırasında Cumhurbaşkanı, katılımları dolayısıyla kendilerine teşekkür etti.

4 Kasım 1953, Çarşamba:

-“Atatürk’ün tinsel bedeninin 15 yıl süre ile kaldığı Etnografya Müzesindeki geçici kabri 4 Kasım 1953’de açıldı.

-“Geçici kabrin açılmasında; TBMM Meclis Başkanı Refik Koraltan, Başbakan Adnan Menderes, Genelkurmay Başkan Nuri Yamut, Eski Meclis Başkanı Abdülhalik Renda, Cumhurbaşkanlığı Genel Kâtibi Nurullah Tolon, Eski Genel Katip Kemal Gedeleç, Ankara Valisi Kemal Aygün ve Belediye Başkanı Atıf Benderlioğlu hazır bulundular. Kabrin açılmasında, Erkek Teknik Sanat Okulu ve Yapı Enstitüsü öğretmen ve öğrencileri de görev aldı.

-“Kabrin açılmasına saat 09.05’te başlandı. Mezarı üstten ve yandan çevreleyen mermer levhalar birer birer çıkarıldı, kabrin üzerindeki 80 cm. kalınlığında olan toprak tabaka alınarak, kâğıt torbalarda toplandı. Daha sonra bu topraklar Anıtkabir’e getirilerek ebedi istirahatgahına kondu. Toprağın altındaki döşeme de kaldırılarak geçici kabrin boydan boya kaplayan çelik kapaklar dışarı çıkarıldı. Bu kapaklar kaldırıldığında, Atatürk’ün Türk Bayrağına sarılmış tabutu ile karşılaşıldı. 500 kg. ağırlığındaki Tabut; sal tertibatı yapılmış olan vinçle yukarı çekilerek, Etnografya müzesindeki katafalka kondu.

-“Tabut katafalka konulduktan sonra, kabrin açılmasında hazır bulunan heyet tarafından bir protokol hazırlanarak imzalandı. Daha sonra Kız Teknik Öğretmen Okulu öğrencilerinin hazırladığı Türk Bayrağı, katafalkın üzerine serildi.

-“Ulu Önder Atatürk’ün aziz naşının önünde, 4 Kasım’dan 9 Kasım’a kadar yükseköğretim öğrencileri, subaylar, sivil erkân ve generaller saygı nöbeti tuttular.

10 Kasım 1953, Salı:

-“Törene katılacak olan resmi zevat, 10 Kasım 1953 günü saat 09.00’da, Etnografya Müzesi önüne geldi. Saat 09.05’te müzenin önündeki boru ile “Ti” işareti verildi. Bu işaretle birlikte Ankara tepelerinde top atışı başladı ve bu anda tüm törene katılanlar saygı duruşunda bulundu.

-“Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı’ndan 12 er, Büyük Atatürk’ün Türk Bayrağına sarılı tabutunu omuzlar üzerine kaldırdılar ve Etnografya Müzesi önünde bekleyen top arabasına yerleştirdiler. 136 genç asteğmenin çektiği top arabası saat 09.20’de müze önünden hareket etti.

-“Töreni icra için oluşturulan birlik; tören komutanı, karargâhı Kara Harp Okulu Bandosu ve Sancağı, Harp Okulu Alayı Flamaları, Hava Harp Okulu’ndan bir bölük, toplu halde bayrakları taşıyan gençler ile bir izci alayından oluşmuştu. 12 general top arabasının iki tarafını çevreliyordu. Atatürk’ün İstiklâl Madalyası, siyah kadife bir yastık üzerinde bir amiral tarafından taşınıyordu. Bunun arkasından da protokole dâhil zevat geliyordu. Bu arada Hava Kuvvetlerine bağlı uçaklar da havadan korteje katılıyordu.

-“Kortej, Opera binası önünden Bankalar Caddesi yolu ile Ulus Meydanına doğru ilerledi. Türkiye Büyük Millet Meclisi önünden geçerek istasyon önüne geldi. Buradan Ulaştırma Bakanlığı – Demiryolu köprüsünü takiben saat 11.15’de, Tandoğan Meydanına ulaşıldı. Kortej yol boyunca ilerlerken, Türk Hava Kurumunun uçakları Atatürk’ün bir portresini Ankara semalarında dalgalandırıyordu. Uçaklardan naaşın üzerine ufak paraşütlere bağlı çiçek demetleri atıldı.

-“Kortej, 12.55’te Anıtkabir’e ulaştı. Aslanlı Yol’un başlangıcındaki alanda top arabasının yanaşacağı ve tabutun indirileceği merdivenler hazırlanmıştı. 12 er Büyük Atatürk’ün naaşını omuzlarına alarak Aslanlı Yol’dan ilerlemeye başladılar. Yine Tabutun sağ ve solunda 12 general yürüyordu. Yolun iki tarafına yerleştirilmiş kız ve erkek izciler ellerindeki çiçekleri tabutun geçeceği yola serpiyorlardı.

-“Büyük Atatürk’ün naaşı Şeref Holü ’ne çıkan merdivenlerin başına geldiğine, merdivenlerin iki yanında üçer sıra nöbet tutan izciler O’nu selamladılar. Tabut 12.50’de Şeref Holüne çıkan merdivenlerin ortasındaki Hitabet Kürsüsünün arkasında hazırlanmış olan koyu vişne rengi katafalk üzerine kondu.

-“Saat 12.55’de Cumhurbaşkanı Celal Bayar, katafalkın arkasından Türk milletine hitaben bir konuşma yaparak, …”Atatürk, şimdi seni kurtardığın vatanın her köşesinden gelen topraklarla gömüyoruz. Fakat hakiki yerin Türk milletinin minnet dolu sinesidir. Nur içinde yat” sözleri ile tamamladı.

-“Tabut, O’nun her zaman itimadına mazhar olmuş Mehmetçiğin omuzlarında lahitin tam altında bulunan defin mahalline getirildi. Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve diğer zevat mezarın etrafında yer almışlardı. Sanduka açılarak tam saat 13.30’da aziz naaş, Mehmetçiklerin elleriyle ebedi istirahatgahına indirildi. Mezarın etrafında Ankara toprağı ve yurdun dört bir köşesinden getirilmiş olan topraklar bulunuyordu. Mezara ilk toprağı Cumhurbaşkanı attı, diğer zevatta onu izledi. Defin işlemi tamamlandıktan sonra, Şeref Holünde lahitin önünde saygı duruşunda bulunuldu. Bu arada, Etnografya Müzesi’nde geçici kabrin açılışında hazır bulunan heyet tarafından defin tutanağı hazırlanarak imzalandı.

-“Resmi törenin sona ermesini müteakip, Anıtkabir halkın ziyaretine açıldı, anıt gece projektörlerle aydınlatıldı. 10 Kasım 1953 günü Ulu Önder’i tam 70.000 kişi ziyaret etti.

Manevi kızlarından Prof. Dr. Ayşe Afet İnan hanımefendi Atatürk’ün ebediyete intikal edişinin XII. yıl dönüm tarihi olan 10 Kasım 1950’de İstanbul ‘Millî Türk Talebe Birliği’ tarafından tertip edilen toplantıda Büyük Atatürk’ün karakter hususiyetlerinden birkaç örnek vermiş ve O’nun son günleri hakkında şunları söylemiştir:

…” Bahar çiçekleri açarken, Selanik’te sessizce bir Türk çocuğu doğmuştu. O tarihten elli sekiz yıl sonra, (1938) onu kaybeden Türk milletinin yasına, bütün bir dünya katıldı. Atatürk’ün doğum yıl dönümünü kutlamak, âdet olmamıştır. Biz milletçe bu ölüm yıl dönümünde O’nu anarken sadece bir matem yaşamayalım. O büyük adamın vatanı kurtarma işinde yaptıklarını hatırlayalım ve fikirlerimizi onun düşünceleri üzerinde toplayalım.

İstanbul’da yaz aylarının sonu; yıl 1938 ve Dolmabahçe sarayının denize bakan odalarından biri.

Odanın duvarlarında mavi zemin üzerine irili ufaklı yıldızlar sarı yaldızla boyanmış, ortada ceviz oymalı bir karyola (bu karyola yerine birinci komadan sonra daha basit olan bir başkası konmuştur) ve komedin. Ayakucunda şezlong, onun karşısında geniş kristal aynalı dolap, odanın denize bakan panjurlu pencereleri önünde mavili Hereke kumaşıyla kaplı, hafif koltuk ve sandalyeler, köşede yastıklı bir sedir.

Sofaya çıkan iki kapı arasında bir tuvalet masası, üzerinde Bay Nuri Conker’in Atatürk’e hediyesi olan fosforlu, dört köşe büyücek bir masa saati. Bunun üzerinde yine o sıralarda kendisine hediye edilmiş bir tablo. Bu tabloda arka plânda karlı bir dağ, önde ağaçlıklı orman ve bir düzlükte çimenli bir saha. Sofada bir radyo ve gece gündüz nöbetleşe bekleyen adamlarından biri.

Yatak odasının yanındaki Pembe salonda ise, daima nöbetleşe bekleyen yakın arkadaşlarından biri veya ikisi. Son zamanlarda oraya bir defter koydurmuştum. Her günkü sıhhî durumu kaydedildiği gibi, Atatürk’ün yanına girenlerin, ne kadar müddet yanında kaldıkları da işaret ediliyordu. Çünkü doktorların tavsiyesine göre çok konuşmaması lâzım geliyordu. Daima konuşmak ve dinlemek âdetinde olan bir insan için, bu hal çok sıkıcı oluyordu.

Bu nedenle ben her gün gazeteleri okuyor ve hülâsalarını kendisine söylüyordum. Bazen hikâye ve seyahatname şeklinde okuduğum kitapları da anlatıyordum. Meselâ bunlardan bir kısmını anlatır ve yorulmasın diye mâbadine başka günler devam ederdim. Hastalık günlerinde, günlük havadisler ve ayrıca resmî malûmat kendisine verildikçe O, yeni siyasi ve askeri gelişmeler üzerinde düşünce ve görüşlerini ifade eder ve istikbal için milletçe kuvvetli olmamızı dilerken, dünya sulhunun sarsıntıda olduğuna işaret ederek, endişe duyardı. Nitekim onun ölümünden bir yıl sonra ikinci dünya harbi olmadı mı?

Bu sıralarda kendisini en çok meşgul eden ve üzerinde hassasiyetle durduğu siyasî hâdise, Hatay meselesi idi.

Günler geçtikçe hastalığı ağırlaşmasına ve doktorların katî istirahat şekli üzerinde durmalarına rağmen, O yine umumi meselelerle meşgul olmak, devlet işlerinin normal seyrini takip etmek isterdi.

Bir gün Başbakan Celâl Bayar, kendisine ikinci beş senelik iktisadi plân için, izahat vermek üzere gelmişti. Dr. Neşet Ömer beni bularak, …”Atatürk biraz fazla yoruldu, yanına girseniz de, izahatın bir kısmını başka bir zamana bıraktırabilseniz,” diye rica etti.

Ben odaya girdiğim zaman, Atatürk yatağında oturuyor, Celâl Bayar da anlatıyordu. Atatürk bana …”Otur ve sen de dinle,” dedi.

Bir müddet sonra, doktorun tavsiyesini yerine getirmek için müdahale etmek istediğim zaman, sanki karşımda hasta bir Atatürk kalmamıştı. O tamamen memleket işlerine kafasını vermiş, maddî ıstırabını unutmuş bir halde: …”Biliyorum doktorlar yine istirahat tavsiye etmişlerdir,” dedikten sonra daha sert olarak …”Memleketin en mühim ve esaslı işlerini konuşuyoruz, bunlar beni yormuyor, bilâkis hayat veriyor. Bunları otur da sonuna kadar sen de dinle.” dedi. Bütün hastalığına rağmen memleketin yeni inkişaflarını işitmekle dahi, memnun ve müsterih olan bir devlet adamına, velev doktor tavsiyesi olarak dahi, ufak bir müdahalede bulunmuş olmamdan dolayı eza duydum ve sonuna kadar ben de müstefit olarak dinledim.

Atatürk, kendiliğinden Başbakan’a çekilmek için izin verirken, çok müsterih ve tatmin edilmiş bir durumda idi. Celâl Bayar gittikten sonra, bu meseleler üzerinde ve dünya durumu hakkında benimle uzun uzun konuştu ve …”Dünyanın bir harbe doğru gittiği bu devirde, bizim iktisaden çok daha kuvvetli olmamız lâzımdır.” diyordu. Atatürk o gün, bütün bu devlet plânlarının tamamen yapılmış olduğunu görür gibi, sevinç içinde idi. Nitekim o gün Atatürk’ün tahlil ettiği, geleceğin siyasî ve askerî hâdiseleri ölümünden sonraki senelerde tahakkuk etmiştir.

Atatürk’ün son günlerine ait birkaç noktayı daha kaydedeceğim.

Dil Kurumunun bayram (26 Eylül 1938) günü gecesi idi. Atatürk radyoyu dinlemiş ve kendisi tarafından söylenmek üzere bazı emirler vermişti. Bunun gecikmesi, hırslanmasına sebep olmuştu. O geceyi rahatsız olarak geçirdi. İlk hafif komayı o zaman atlatmıştı.

Ertesi sabahki izahlarında, …“Demek ölüm böyle olacak!” diye uzun bir rüya gördüğünü anlattı. Rüyadaki hâdise, Selanik’te ihtilâle ait bir komitacılık hadisesiydi. Bundan sonraki günleri daha hazin oldu. Cumhuriyetin on beşinci yıl dönümü için Ankara’da bulunmak isteği o kadar kuvvetli olmasına rağmen, hastalığın esiri olmaktan büyük ıstırap çektiği belli idi. Fakat sabır ve iradesi etrafındaki keder ve endişelere teselli vermeye dahi yetiyordu.

Atatürk, şiddetli ve üç gün süren komayı atlatmıştı. (22, Ekim) Fakat eskisinden daha düşkün ve halsizdi. Artık tamamen yatağında kalmaya mecbur oluyordu. O, çok sevdiği denizi görmek istemiyor, odasının panjurları hemen ekseriya kapalı kalıyordu. İyi olduğu saatler Ankara’ya gidebilmek için hasret çekiyordu. Hastalığının son aylarında hep ormanlık yerlere gidebilmek arzusu kendisini meşgul ediyordu. Fakat komayı geçirdikten sonra bu gibi dilekler de artık kalmamıştı.

Türkiye’de cumhuriyet rejimini kuran Atatürk, onu on beş yaşına getirmişti. On beşinci yıl dönümünü, hastalığının en ıstıraplı günlerini yaşarken idrak etti. Bu yıl dönümü, hatıralarımın en acısını teşkil eder. İstanbul şehri, bu töreni kutlamak için büyük hazırlıklar yapıyordu. Bunlardan bizim görebildiğimiz, Sarayburnu’ndaki su ve ışık tertipleri fevkalâde olmuştu.

Atatürk, “Cumhuriyetin On Beşinci Yıl Nutku” üzerinde meşgul olmuştu. Fakat 29 Ekim gününü İstanbul’da geçirmeye mecbur kaldı. O gün, sakin ve ıstıraplı idi. Düşüncelerinin çeşitli ve derin olduğu alnındaki hareketlerden anlaşılıyordu. Saray önünden vapurla geçen gençlik kafilesinin coşkun gösterilerine, O, odasının penceresine doğru konulmuş sandalyesinden bakarak mukabele edebilmiş ve göz hareketleriyle mütehassıs olduğunu belli etmiştir. Fakat maddî ve manevî ıstırabın bir insan üzerindeki en hazin alâmetlerini, ben o gün büyük bir teessürle Atatürk’ün şahsında görmüştüm.

Nihayet, 6 Kasım Pazar günü kendisine hatırını sorarken kalkmak, yatağında doğrulmak istedi, yardım ettim : “Daha iyisiniz değil mi?” dedim. Zayıf omuzları çok takatsiz idi. Yalnız elleri bu umumî zafiyet içinde bozulmamıştı. Değişmeyen bir de gözlerindeki canlılık ve bakışı idi. Sualime …”Evet daha iyiyim ve iyi olacağım.” diye mukabele etti ve yanında bulunanlarla beraber bana da elini uzatarak öptürdü. İşte, bu elini öpmek son olmuştu. Ölüm ile neticelenen komaya, 8 Kasım Salı günü akşamüzeri girmiş ve bir daha ayılmamıştır.

Tabiatın ezelî kanununa boyun eğen Atatürk, hastalığının en ağır devrelerinde dahi, iyilikten bahsetmiş, devlet ve millet işleriyle meşgul olmuş ve daima olduğu gibi, müspet konuşmuş ve etrafına emniyet telkin etmek istemiştir. O’nun kurduğu Türk devleti, bugün yirmi yedi yaşını doldururken, aziz hatırasını anar, milleti ve bütün dünya milletleri için beslediği ümitlerin, temenni ettiği iyiliklerin gerçekleşmesini Tanrıdan dilerim.”

Seç Haber ailesi olarak Büyük Önderimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü en derin saygı, minnet ve şükranla anıyoruz.

FOTO GALERİ İÇİN GÖRSELLERİ TIKLAYIN